ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΕ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Οι αρχαίοι Έλληνες εφάρμοσαν με μεγάλη επιτυχία τα μαθηματικά στην αστρονομία, ωθούμενοι από τη σύσταση του ίδιου του Πλάτωνα προς τους αστρονόμους «να σώσουν τα φαινόμενα».
Θα επιτύχουν έτσι, πριν από τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα, να εστιάσουν σε μια γεωμετρική θεωρία που θα έλυνε το πρόβλημα της ουράνιας κίνησης.
Ο μεγαλοφυής μαθηματικός Εύδοξος Κνίδιος (365 π.Χ.), ως αντάξιος των απαιτήσεων του μεγάλου φιλοσόφου, πρότεινε τη Θεωρία των ομόκεντρων σφαιρών (πλανήτες, ήλιος και σελήνη κινούνταν κυκλικά πάνω σε έναν αριθμό κρυστάλλινων ομόκεντρων σφαιρών, με τη Γη ακίνητη στο κέντρο).
Με βάση αυτή τη θεωρία ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (περ. 310 - περ. 230 π.Χ.), μαθηματικός και αστρονόμος που έζησε στην Αλεξάνδρεια, πρότεινε μια ορθή ηλιοκεντρική υπόθεση, που συνδύαζε μια παλαιότερη πρόταση του Ηρακλείδη του Ποντικού (330 π.Χ.) περί της ημερήσιας περιστροφής της Γης πέριξ του Ηλίου.
Η πρόταση αυτή (δύο τουλάχιστον από τους πλανήτες, Ερμής και Αφροδίτη, περιστρέφονται όχι γύρω από τη Γη, αλλά γύρω από τον Ήλιο), που αποδίδεται στον Ηρακλείδη και θεωρείται ότι προαναγγέλλει το ηλιοκεντρικό σύστημα, είναι αμφισβητήσιμη.
Ο Αρίσταρχος λοιπόν υπέθεσε τον Ήλιο ακίνητο στο κέντρο της επίσης ακίνητης σφαίρας των απλανών, τη δε Γη περιστρεφόμενη γύρω από τον άξονά της και περιφερόμενη σε κυκλική τροχιά γύρω από τον Ήλιο.
Η νέα αυτή πρόταση περί της ετήσιας περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο, ο οποίος βρισκόταν τώρα ακίνητος, στο κέντρο του Σύμπαντος, είναι του Αρίσταρχου.
Αυτή η τόσο τολμηρή θεωρία αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της αρχαίας ελληνικής επιστήμης. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί και ένα πολύ παράξενο γεγονός στην ιστορία της αστρονομίας.
Αν και εξηγούσε σχεδόν πλήρως όλα τα προβλήματα της αρχαίας αστρονομίας δεν κατέστη δυνατόν, δυστυχώς, να επιβληθεί.
Οι αιτίες της μη αποδοχής της θεωρίας περιλαμβάνουν τόσο τις θρησκευτικές προκαταλήψεις της εποχής εκείνης, σαν αυτές που εξέφρασε ο Στωικός Κλεάνθης, που υποστήριζε ότι ήταν ύβρις έναντι των ολυμπίων θεών,
αλλά και επιχειρήματα που εγείρονταν από τους υποστήρικτες της κυρίαρχης φυσικής φιλοσοφίας της εποχής, η οποία ήταν η αριστοτελική και η οποία υποτίθεται "ακυρώνονταν" από την ηλιοκεντρική θεώρηση του Αρίσταρχου του Σάμιου - σύμφωνα πάντα βέβαια, όχι με τον ίδιο τον Αριστοτέλη, αλλά με τους "αριστοτελικούς" του 3ου αιώνα π.Χ..
Έτσι, απορρίφθηκε σχεδόν ομόφωνα, με αποτέλεσμα να λησμονηθεί. Ο μόνος οπαδός της που γνωρίζουμε ήταν ο Σέλευκος, ένας αστρονόμος βαβυλωνιακής καταγωγής του 2ου π.Χ. αιώνα.
Από τα συγγράμματα του Αρίσταρχου διασώζεται μόνο το υπό τον τίτλο Περί μεγεθών και αποστημάτων ηλίου και σελήνης, που είναι ανεξάρτητο του ηλιοκεντρικού θέματος.
Αξίζει όμως να μνημονεύσουμε ότι ο Αρχιμήδης (287-212 π.Χ.), ο Έλληνας μαθηματικός, εφευρέτης, μηχανικός και αστρονόμος, στο βιβλίο του, τον Ψαμμίτη, μας παρέχει την πλέον αξιόπιστη μαρτυρία για την ηλιοκεντρική θεωρία που εισήγαγε στην αστρονομία ο Αρίσταρχος:
«τά μέν ἀπλανέα τῶν ἄστρων καί τόν ἅλιον (Ήλιον) μένειν ἀκίνητον, τάν δέ γάν περιφέρεσθαι περί τόν ἅλιον…κατά κύκλου περιφέρειαν, ὅς ἔστιν ἐν μέσω τῷ δρόμῳ κείμενος…»
(Δηλαδή, με δικά μας λόγια, η Γη δεν είναι το κέντρο του κόσμου, όπως το ήθελαν οι κάτοικοί της, αλλά μια μηδαμινή σφαίρα που περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο).
Χρειάσθηκαν περίπου δύο χιλιάδες χρόνια για να ξαναβρεί τη θεωρία ο μεγάλος Πολωνός αστρονόμος Κοπέρνικος και να υποστηρίξει ότι η Γη μας δεν ήταν παρά ένας ακόμη πλανήτης σαν τους άλλους, που ταξίδευε και αυτή γύρω από τον Ήλιο.
Ο Κοπέρνικος σχεδόν αντέγραψε τη θεωρία του Αρίσταρχου (διατηρώντας τους επίκυκλους του πτολεμαϊκού συστήματος, του πολυπλοκότερου γεωκεντρικού, το οποίο είχε επικρατήσει για χιλιάδες χρόνια) και την παρουσίασε ως δική του.
Στον πρόλογο του βιβλίου του «De revolutionibus orbium celestium» («Έξι Βιβλία περί ουρανίων κινήσεων» - πρώτη έκδοση Νυρεμβέργη 1543) γράφει ότι διατυπώνει μια δική του ηλιοκεντρική θεωρία.
Αυτό ανατρέπεται όμως από τα χειρόγραφα του βιβλίου του, που βρίσκονται στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας, και στα οποία αναφέρεται στον Αρίσταρχο.
Στο διασωσμένο χειρόγραφο γράφει ότι είχε διαβάσει τη θεωρία του Αρίσταρχου και των πυθαγορείων Φιλόλαου και Ικέτα, απόσπασμα το οποίο αφαίρεσε ένας πιστός του φίλος του Κοπέρνικου προτού το βιβλίο παραδοθεί προς έκδοση.
Η άποψη του Κοπέρνικου πολεμήθηκε με πάθος και ο θάνατός του τον πρόλαβε, γλιτώνοντάς τον από την πυρά, κάτι που υπέστη αργότερα ο Τζορντάνο Μπρούνο, φιλόσοφος και δάσκαλος – που διατύπωσε αυτές τις «ανορθόδοξες» απόψεις για την εποχή του, παραδόθηκε στους ιεροεξεταστές και κάηκε ζωντανός στη Ρώμη το 1600.
Οι νέες ιδέες διαδόθηκαν παντού σαν πυρκαγιά, και στα επόμενα χρόνια ο Κέπλερ διατύπωσε τους νόμους των πλανητικών κινήσεων και έπειτα ο Νεύτων έγινε ο θεμελιωτής της σύγχρονης φυσικής, αποδεικνύοντας μεταξύ άλλων ότι τα άστρα κινούνται σε σχέση με τη Γη σε τεράστιες υπολογίσιμες ταχύτητες και κατευθύνσεις.
Είναι όντως άδικο που δεν ονομάσθηκε το ηλιοκεντρικό σύστημα Αριστάρχειο, από τον μεγάλο επιστήμονα του 4ου αι. π.Χ. που πρώτος το ανακάλυψε, και πήρε το όνομά του από τον Κοπέρνικο.
(texnografia-blogspot.gr)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου