Παρ' όλο που η θνησιμότητα από καρκίνο του μαστού μειώνεται σταδιακά τα τελευταία χρόνια, η νόσος εξακολουθεί να αποτελεί την κυρία αιτία θανάτου από καρκίνο των γυναικών. Μόνον στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι εφέτος θα πεθάνουν εξ αιτίας του 46.000 γυναίκες, ενώ περισσότερες από 180.000 θα διαπιστωθεί ότι τον έχουν αναπτύξει.
Τί είναι, όμως, εν τέλει ο καρκίνος του μαστού; Μία ασθένεια ή πολλές; Οι ειδικοί απαντούν ότι οι μύθοι και οι παραπλανητικές πεποιθήσεις για τον καρκίνο του μαστού είναι εξ ίσου πολλές με αυτές που υπάρχουν για άλλες ιατρικές καταστάσεις. Η αλήθεια είναι ότι ο καρκίνος του μαστού μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές μορφές, άλλες από τις οποίες είναι συχνές και άλλες σπάνιες. Μπορεί, εξ άλλου, οι κακοήθεις νόσοι που προσβάλλουν τον μαστό να αποκαλούνται «καρκίνος του μαστού», αλλά υπάρχουν μεταξύ τους μεγάλες διαφορές στο που και πως εκδηλώνονται και εξελίσσονται.
Όπως εξηγεί ο δρ Κλίφορντ Χάντις, επικεφαλής της Υπηρεσίας Καρκίνου του Μαστού στο Κέντρο Καρκίνου «Μεμόριαλ Σλόαν-Κέττερινγκ», στο Μανχάτταν, τα διάφορα είδη καρκίνου του μαστού λαμβάνουν μια ονομασία η οποία γενικά βασίζεται σε συγκεκριμένα είδη κυττάρων και στην μορφή που έχουν αυτά στο μικροσκόπιο όταν τα ελέγχει ο παθολογοανατόμος.
Όλοι οι όγκοι εγείρονται από κύτταρα τα οποία κάποτε ήσαν φυσιολογικά, αλλά υφίστανται οριστική «μεταμόρφωση». Ορισμένα μεταμορφώνονται λόγω κάποιας γενετικής μετάλλαξης, ενώ άλλα μεταμορφώνονται λόγω του «βομβαρδισμού» που δέχονται από τις ορμόνες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, ο λόγος της μεταμόρφωσης δεν θα γίνει ποτέ γνωστός. Ωστόσο, οι επιστήμονες ξέρουν καλά ότι οι περισσότεροι καρκίνοι του μαστού εγείρονται από τα επιθηλιακά κύτταρα, τα οποία επιστρώνουν τις κοιλότητες του ανθρώπινου σώματος. Τα κύτταρα αυτά σχηματίζουν επίσης τα εκκριτικά τμήματα και τους πόρους των αδένων, ενώ είναι εξαπλωμένα σε όλο το σώμα.
Τα καρκινώματα είναι το είδος των καρκίνων που εγείρονται από τα επιθηλιακά κύτταρα. Τα σαρκώματα, μια άλλη ομάδα καρκίνων, εγείρονται από τον μυϊκό ιστό. Στο μεγαλύτερο τμήμα τους, οι καρκίνοι του μαστού είναι καρκινώματα, επειδή εκδηλώνονται στο επιθήλιο.
Ο δρ Χάντις πιστεύει ότι για να καταλάβει κανείς τον καρκίνο του μαστού, πρέπει πρώτα να να κατανοήσει τις εσωτερικές λειτουργίες του μαστού. «Στον φυσιολογικό μαστό, το μεγαλύτερο τμήμα του ιστού που βλέπουμε δεν είναι μαστικός ιστός, αλλά λίπος και ερειστικός ιστός», εξηγεί. «Από τις θηλές του μαστού επεκτείνονται οι μαστικοί πόροι. Και στο τέλος κάθε τέτοιου μικροσκοπικού πόρου βρίσκονται τα λόβια. Ο καρκίνος του μαστού πιστεύεται ότι αρχίζει από το σημείο ενώσεως των πόρων με τα λόβια, ακριβώς μέσα στα κύτταρα αυτών των δομών».
Για να αναπτυχθεί ο καρκίνος του μαστού, συμβαίνουν πρώτα ορισμένες διεργασίες στον οργανισμό, κατά τον δρα Χάντις. «Μία από αυτές είναι ότι πολλαπλασιάζονται υπερβολικά πολύ τα κύτταρα που επιστρώνουν τους πόρους», λέει. «Η κατάσταση αυτή αποκαλείται υπερπλασία και ουσιαστικά αφορά υπερβολικό πολλαπλασιασμό φυσιολογικών, και όχι καρκινικών, κυττάρων».
Στο επόμενο στάδιο του δρόμου προς τον καρκίνο βρίσκεται μια κυτταρική κατάσταση γνωστή ως άτυπη υπερπλασία, κατά την οποία υπάρχει μια χαρακτηριστική διαφοροποίηση των κυττάρων από τα φυσιολογικά. Στην ουσία πρόκειται για προκαρκινικά κύτταρα, τα οποία αποτελούν ένδειξη ότι κάποια στιγμή μπορεί να εκδηλωθεί μια κακοήθης νόσος.
Όταν τελικά αναπτυχθούν καρκινικά κύτταρα, αυτά φέρουν ένα χαρακτηριστικό, βιολογικό «αποτύπωμα»: πολλαπλασιάζονται πολύ πιο γρήγορα απ' όσο τα φυσιολογικά. Επιπλέον, διαθέτουν μοριακές «υπογραφές» που ταυτοποιούν όσα κύτταρα «γεννιούνται» από έναν όγκο. Ορισμένα καρκινικά κύτταρα είναι ευαίσθητα στα οιστρογόνα και στην προγεστερόνη, δύο βασικές ορμόνες του γυναικείου φύλου, ενώ το 25% έως 30% των ασθενών φέρουν το γονίδιο HER-2/neu το οποίο παράγει μια πρωτεΐνη που αυξάνει τις πιθανότητες μεταστάσεως του καρκίνου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένα κύτταρα, καίτοι καρκινικά, μοιάζουν περισσότερο με τα φυσιολογικά όσον αφορά τον ρυθμό αναπτύξεως και την γενική εικόνα τους. Τα καρκινικά κύτταρα που μοιάζουν λιγότερο με τα φυσιολογικά είναι πιθανότερο είναι πιο επιθετικά και να αντιμετωπίζονται πιο δύσκολα.
Οι προαναφερθείσες κυτταρικές και μοριακές διαφορές μπορεί να εντοπιστούν σε διάφορες μορφές καρκίνου του μαστού.
Οι ασθένειες που προσβάλλουν τον μαστό
Οι ασθένειες που ακολουθούν αποτελούν μικρό δείγμα των προκαρκινικών και καρκινικών νόσων που προσβάλλουν τον μαστό.
- Λοβιακό καρκίνωμα in situ: Μολονότι η κατάσταση αυτή συνοδεύεται από τον χαρακτηρισμό «καρκίνωμα» στην πραγματικότητα αποτελεί έναν δείκτη για καρκίνο. Οι αλλοιώσεις στα κύτταρα των λοβίων υποδηλώνει ότι ο καρκίνος μπορεί να εκδηλωθεί στο μέλλον. Όταν εντοπίζεται τέτοιο καρκίνωμα, ακόμα και στον ένα μαστό, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να εκδηλωθεί καρκίνος στον ίδιο αλλά και στον άλλο μαστό. Ο δρ Χάντις και άλλοι ειδικοί επισημαίνουν ότι οι γυναίκες με τέτοιες αλλοιώσεις πρέπει να παρακολουθούνται προσεκτικά. Συνήθως ελέγχονται από τον γιατρό κάθε 6 μήνες περίπου, και υποβάλλονται σε τακτά χρονικά διαστήματα σε μαστογραφία. Υπάρχει επίσης ενδεχόμενο να τους χορηγηθεί το φάρμακο ταμοξιφαίνη, το οποίο αποτρέπει την ανάπτυξη καρκίνου σε ορισμένες γυναίκες.
- Πορογενές καρκίνωμα in situ. Ενώ το λοβιακό καρκίνωμα in situ είναι δείκτης για μελλοντικό καρκίνο σε έναν από τους δύο μαστούς, το πορογενές καρκίνωμα in situ σημαίνει ότι ο καρκίνος αναπτύσσεται στο σημείο όπου εντοπίζονται τα καρκινικά κύτταρα. Αυτή η μορφή καρκίνου σπανίως εντοπιζόταν πριν από την εισαγωγή της μαστογραφίας ενώ - καθώς γίνεται πιο ακριβής η ανίχνευση - οι γιατροί αρχίζουν να βρίσκουν τέτοια καρκινώματα με ολοένα αυξανόμενη συχνότητα.
Κυριαρχεί, ωστόσο, η λανθασμένη αντίληψη ότι πρόκειται ουσιαστικά για μια προκαρκινική αλλοίωση. Η αλήθεια είναι, κατά τον δρα Χάντις, ότι τα κύτταρα είναι μεν καρκινικά, αλλά μη διηθητικά. «Τα κύτταρα έχουν καταστεί καρκινικά, αλλά είναι απομονωμένα», λέει. «Ως ομάδα, δεν δρουν όπως ο καρκίνος, δηλαδή δεν διηθούν τους παρακείμενους ιστούς, αλλά μένουν 'ακίνητα' στη θέση τους». Όταν κάποια στιγμή τα κύτταρα αυτά «ξυπνήσουν» και αρχίσουν να εξαπλώνονται, μετατρέπονται σε πορογενές διηθητικό καρκίνωμα.
Αυτοψίες σε ηλικιωμένες γυναίκες έχουν αποκαλύψει πορογενή καρκινώματα in situ τα οποία είχαν παραμείνει αδρανή επί δεκαετίες, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να μην αναπτύξουν ποτέ καρκίνο. Κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται μόνο στις ΗΠΑ 36.000 νέα κρούσματα πορογενών καρκινωμάτων in situ, τα οποία όμως δεν συμπεριλαμβάνονται στα 182.000 νέα κρούσματα καρκίνου που καταγράφονται ετησίως στην ίδια χώρα.
Τα πορογενή καρκινώματα in situ έχουν εγείρει πολλές διαμάχες μεταξύ των ειδικών για το ποιος είναι ο καλλίτερος τρόπος θεραπείας τους. Έως τις αρχές της δεκαετίας των '90, οι γιατροί εκτελούσαν μαστεκτομές για να τα αφαιρέσουν, αλλά μελέτες έδειξαν ότι οι απλές ογκεκτομές σε συνδυασμό με μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία είναι η καλλίτερη θεραπεία. Τώρα πια, όμως, κάποιοι ειδικοί αναρωτιώνται αν είναι απαραίτητη η όποια θεραπεία, καθώς και αν είναι προτιμότερο να υιοθετηθεί η προσέγγιση της αναμονής και παρακολούθησης. - Πορογενές διηθητικό καρκίνωμα. Αυτή η μορφή καρκίνου του μαστού αποτελεί το 80% έως 95% όλων των κρουσμάτων της νόσου. Με τον όρο «διηθητικό» οι γιατροί αναφέρονται στην εξάπλωση του καρκίνου από τον πόρο στον οποίο αρχικά εκδηλώθηκε προς τους σύστοιχους υγιείς ιστούς. Αυτό συνεπάγεται ότι ο όγκος μπορεί να έχει διηθήσει έναν ή περισσότερους από τους σύστοιχους λεμφαδένες. «Όταν οι περισσότεροι ασθενείς λένε ότι πάσχουν από 'καρκίνο του μαστού', σε αυτή τη μορφή αναφέρονται», λέει ο δρ Χάντις.
Την εποχή που θα γίνει η διάγνωση, οι όγκοι μπορεί να έχουν ποικίλες διαμέτρους. Οι γιατροί ταξινομούν την ασθένεια σε στάδια (σταδιοποίηση) αφού πρώτα λάβουν δείγμα ιστού για βιοψία και το υποβάλλουν σε μια σειρά ελέγχων. Έτσι, το πορογενές διηθητικό καρκίνωμα μπορεί να κυμαίνεται από καρκίνωμα σταδίου Ι (δεν υπάρχουν ενδείξεις διηθήσεως στους σύστοιχους λεμφαδένες) έως καρκίνωμα σταδίου IV (πολλαπλοί προσβεβλημένοι λεμφαδένες και μεταστάσεις σε απομακρυσμένα σημεία του σώματος). Η θεραπεία φυσιολογικά συμπεριλαμβάνει εγχείρηση, ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία. - Λοβιακό διηθητικό καρκίνωμα. Το καρκίνωμα αυτό αρχίζει στα λόβια και είναι λιγότερο συχνό απ' όσο τα πορογενή καρκινώματα. Η διαφορά μεταξύ των δύο μορφών είναι ότι τα λοβιακά συνήθως είναι πιο διάχυτα στον μαστό. Επιπλέον, όταν εντοπιστεί λοβιακό διηθητικό καρκίνωμα στον έναν μαστό, είναι πιθανόν να εκδηλωθεί ανάλογο καρκίνωμα και στον άλλο. Εφ' όσον, όμως, τόσο πολλοί καρκίνοι αρχίζουν στα σημεία συνδέσεως των μαστικών πόρων με τα μαστικά λόβια, πώς μπορεί να καταλάβει ο παθολογοανατόμος αν πρόκειται για λοβιακό ή πορογενές καρκίνωμα; «Υπάρχει μια ελαφρά διαφορά στην εμφάνιση των κυττάρων αυτών των καρκινωμάτων στο μικροσκόπιο», απάντά ο δρ Χάντις. «Εν τούτοις, η θεραπεία είναι και στις δύο περιπτώσεις η ίδια».
- Φλεγμονώδης καρκίνος του μαστού. Αυτή είναι μια ακόμα πιο σπάνια μορφή καρκίνου του μαστού και, δίχως αμφιβολία, η πιο ύπουλη. Συνήθως γίνεται αντιληπτή όταν αναπτύσσεται μια ερυθρότητα στο στήθος, κάτι που μερικές ασθενείς αποκαλούν «Το έγκαυμα». Το στήθος είναι ζεστό στην αφή και πολλοί ασθενείς αναπτύσσουν διόγκωση του μαστού. Τα συμπτώματα αυτά κάνουν μερικές φορές τους γιατρούς να συνιστούν αντιβιοτική θεραπεία, καθώς υποθέτουν ότι πρόκειται για μαστίτιδα - μια φλεγμονή του μαστού. «Το δέρμα 'καίει' και υπάρχει ένας όγκος, ο οποίος ενδέχεται να μην είναι ψηλαφητός», λέει ο δρ Χάντις. «Πρόκειται για μια ιδιαίτερα επιθετική μορφή καρκίνου του μαστού, που συνοδεύεται από πολύ υψηλό κίνδυνο μεταστάσεων. Και το χειρότερο είναι ότι συχνά γίνεται αντιληπτή όταν έχει εξελιχθεί σημαντικά». Ο φλεγμονώδης καρκίνος του μαστού συνήθως αντιμετωπίζεται πρώτα με χημειοθεραπεία, ώστε να συρρικνωθεί ο όγκος.
- Νόσος του Paget. Αυτή η μορφή καρκίνου του μαστού συνήθως γίνεται εμφανής στην περιοχή της θηλής του μαστού. Ένα αίσθημα κνησμού και η δημιουργία φολίδων είναι τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα, τα οποία μπορεί να εκληφθούν λανθασμένα ως έκζεμα. Η νόσος του Paget στον μαστό είναι πολύ σπάνια, και έτσι η λανθασμένη διάγνωση ως δερματολογικού προβλήματος δεν προκαλεί εντύπωση, κατά τον δρα Χάντις. Ο καρκίνος μπορεί να είναι περιορισμένος στην περιοχή της θηλής ή να είναι πιο εκτεταμένος μέσα στον μαστό - σε τέτοια περίπτωση μπορεί να σχετίζεται με ένα πορογενές καρκίνωμα το οποίο εξελίσσεται προς τα έξω. Η νόσος του Paget, όταν είναι περιορισμένη στην θηλή, έχει καλλίτερη πρόγνωση απ' ότι η πιο εκτεταμένη νόσος, καθώς όταν είναι περιορισμένη τείνει να μην είναι ιδιαίτερα επιθετική.
- Φυλλοειδές κυστεοσάρκωμα. Αυτή είναι μια άλλη μορφή καρκίνου του μαστού, η οποία τείνει να είναι λιγότερο επιθετική, αν και ο όγκος που αναπτύσσεται είναι αρκετά μεγάλος. Το φυλλοειδές κυστεοσάρκωμα διαφέρει απ' όλες σχεδόν τις άλλες μορφές καρκίνου του μαστού, διότι δεν αναπτύσσεται στον επιθηλιακό ιστό. «Στην ουσία δεν πρόκειται για καρκίνωμα, αλλά για σάρκωμα», λέει ο δρ Χάντις. «Η θεραπεία είναι σε αυτή την περίπτωση διαφορετική, καθώς συνήθως είναι χειρουργική και σπανίως χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία. Φάρμακα, όπως η ταμοξιφαίνη, δεν έχουν σε αυτή την περίπτωση θέση. Επιπλέον, το φυλλοειδές κυστεοσάρκωμα σπανίως δίνει μεταστάσεις».
Delthia Ricks
ΛΟΣ ΑΝΤΖΕΛΕΣ, Αύγουστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου