Τρίτη, Οκτωβρίου 17, 2017

Σαν σήμερα το 1944 τα γερμανικά στρατεύματα αποχωρούν από την Αθήνα

Γραπτές μαρτυρίες, ηχητικό υλικό και φωτογραφίες από την ημέρα της απελευθέρωσης

Κορίνα Πετρίδη · 12 Οκτωβρίου 2017

Κορίνα Πετρίδη

1761

Σαν σήμερα, στις 12 Οκτωβρίου του 1944, μετά από 1264 ημέρες κατοχής τα τελευταία γερμανικά στρατεύματα εγκαταλείπουν την Αθήνα , ενώ από τον ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών ανακοινώνεται η οριστική απελευθέρωση από το ναζιστικό καθεστώς.

Ήδη από την προηγούμενη μέρα άρχισε να αποχωρεί το μεγαλύτερο μέρος των γερμανικών στρατευμάτων με κατεύθυνση το Βορρά. Το πρωί της 12ης Οκτωβρίου ένα μόνο μικρό τμήμα είχε μείνει στην Αθήνα, το οποίο και συγκεντρώθηκε στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη προκειμένου να καταθέσει στεφάνι ο γερμανός αντιπτέραρχος Χέλμουτ Φέλμι. Μία περίπου ώρα αργότερα, ένας γερμανός στρατιώτης θα υποστείλει τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη.

Γερμανοί στρατιώτες καταθέτουν στεφάνι στον Άγνωστο Στρατιώτη πριν από την αποχώρηση τους – Αθήνα 1944

Το κλίμα που επικρατούσε την 12η Οκτώβρη, όπως δείχνουν τα ιστορικά ντοκουμέντα, ήταν πανηγυρικό, σχεδόν παραληρηματικό. Ο Πέτρος Χάρης στο «Ημέρες Οργής» γράφει:

Η πρώτη μέρα της λευτεριάς είναι ένα μεγάλο ποτάμι. Βλέπεις στους δρόμους και στις πλατείες της Αθήνας μια φουρτουνιασμένη ανθρωποθάλασσα, που όλο και μεγαλώνει όλο και πλαταίνει και γεμίζει την πόλη με τη βουή μιας δύναμης, που θέλει να ξεσπάσει, ν’ αλαφρώσει από την οργή που πολύ την έχει βασανίσει, να γίνει παντού κυρίαρχη και να μη βρίσκει πουθενά εμπόδια […]. Όλοι και όλα νιώθεις πως κάποια ετοιμασία κάνουν. Κι αν στήσεις μ’ επιμονή αυτί, ακούσ, ξεχωρίζεις τα βήματα μιας νέας ζωής, που έρχεται με καλπασμό. Ωστόσο, όσο και αν προσπαθείς δεν καταφέρνεις να καταλάβεις και να πεις αν είναι φιλικά τα βήματα που ακούς, αν η ευτυχία που πρέπει πια ναρθεί ή η Δευτέρα Παρουσία, η ώρα που θα γίνει η μεγάλη Κρίση επειτ’ από τα βάσανα που πέρασε ένας ολόκληρος λαός, η χώρα όλη, ο κόσμος όλος.

Αθήνα 12 Οκτωβρίου 1944. Πανηγυρισμοί Απελευθέρωσης, ΙΦΑΝΕ – φωτ. Κυριάκος Κουρμπέτης

Ωστόσο, ήδη άρχισε να προαναγγέλεται το νέο πολιτικό και κοινωνικό τοπίο που θα διαμορφωνόταν μετά την απελευθέρωση, με τα Δεκεμβριανά να αποτελούν απλά την εισαγωγή. Στο φύλλο του Ριζοσπάστη, που εκδόθηκε την επόμενη κιόλας ημέρα αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων, το αίτημα αποκατάσταστης της Δικαιοσύνης, με την τιμωρία όσων συνεργάστηκαν με τους ναζί.

Σε κάθε γωνιά βουίζουν τα χωνιά […] Ανεβασμένοι στ’ αυτοκίνητα ρίχνουν οι ΕΑΜίτες τα συνθήματα που τ’ αρπάζει με μια φωνή ο κόσμος και τα κάνει βουή και σάλπισμα για να φτάσουν απ’ άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας: Κανένα άσυλο στους προδότες! Λευτεριά- Λαοκρατία!

Εορτασμοί για την Απελευθέρωση. Μέλη του ΚΚΕ στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Κοραή. Κρατούν σημαίες και πανό και φωνάζουν συνθήματα χρησιμοποιώντας το χωνί, Αρχείο ΕΡΤ – Πέτρος Πουλίδης

Η Καίτη Ζεύγου έγραψε αργότερα στο «Με τον Γιάννη Ζέβγο στο επαναστατικό κίνημα»:

Θε μου τι ανείπωτη χαρά, τι ικανοποίηση, τι περιφάνεια, να σεργιανάς την Κόκκινη Σημαία μας ύστερα από χρόνων καταφρόνια και κατατρεγμό, που μόνο «τους μάρτυρές μας σκέπαζε κατά γης» αναρτημένη μπροστά στο αυτοκίνητο να κυματίζει περήφανα μέσα στην καρδιά της Πρωτεύουσας.

Ενώ ο Σταύρος Καλογιάννης στο «Οι Έλληνες κατά την Κατοχήν» περιέγραψε την εξής σκηνή από την ημέρα της απελευθέρωσης:

Εις το ξενοδοχείον Εξέλσιορ παρά τη Ομονοία είχεν εγκατασταθή η Τροχαία και είχεν αναρτήσει την ελληνικήν, την αγγλική και την αμερικανικήν σημαίαν. «Και την ρωσσικήν, και την ρωσσικήν», εκραύγαζε το πλήθος. Ευρέθη μία τουρκική επί της οποίας εκάλυψαν την ημισέλινον διά προσθέτου σφυροδρεπάνου και τοιουτοτρόπως ικανοποιήθη η λαϊκή αξίωσις.

Διαδηλωτές διασχίζουν τη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Πεσματζόγλου τις ημέρες της Απελευθέρωσης, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας

Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί ότι η αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων δεν έγινε βελούδινα. Από τις παραμονές κιόλας της αποχώρησής τους, σε συνεργασία με τα Τάγματα Ασφαλείας εκτέλεσαν 47 άτομα και έκαψαν 400 σπίτια στο Κορωπί, ενώ στην Καισαριανή, που αποτελούσε σημείο αναφοράς του αντιφασιστικού αγώνα, απαγχόνισαν όσους αγωνιστές συνέλαβαν.

Ακόμα και την επόμενη ημέρα, στις 13 Οκτωβρίου, κι ενώ οι πανηγυρισμοί για την απελευθέρωση συνεχιζόντουσαν ακόμα στην Αθήνα, επιχειρήθηκαν από τα εναπομείναντα στρατεύματα καταστροφές σε βιομηχανικές υποδομές. Χαρακτηριστική ήταν η «Μάχη της Ηλεκτρικής», όπου τάγμα της ΕΛΑΣ κατάφερε να αποτρέψει καταστροφές στο Εργοστάσιο Ηλεκτρικής στο Κερατσίνι, που εναλλακτικά θα βύθιζαν την πόλη για μέρες στο απόλυτο σκοτάδι.

Αυτή ακριβώς την αντίφαση περιγράφει και ο Ροζέ Μιλλιέξ στο «Ημερολόγιο και μαρτυρίες του πολέμου και της κατοχής»:

Αλλά η πρωτεύουσα, όταν την άφησαν οι Γερμανοί, είχε κατά τα τρία τέταρτα ελευθερωθεί από τους αντάρτες. Ο πληθυσμός μέσα σ’ ένα παραλήρημα γιόρταζε κιόλας την απελευθέρωσή του, ενώ οι αγωνιστες του ΕΛΑΣ έχυναν ακόμα το αίμα τους σε επιχειρήσεις οπισθοφυλακής με τον εχθρό, γύρω από τις δεξαμενές καθαρισμού της Εταιρείας Υδάτων, γύρω από τα λιμενικά έργα στον Πειραιά, γύρω από το ηλεκτρικό εργοστάσιο, πολεμώντας και πεθαίνοντας για να σώσουν από τις καταστροφές των ναζί τα πιο πολύτιμα αγαθά για το λαό της Αθήνας και του Πειραιά.

Αυτή ήταν η Αθήνα στη μάχη της κατά του εχθρού. Αυτή η μεγάλη και γενναιόψυχη Αθήνα που έδωσε, χωρίς να υπολογίζει τις προσπάθειες, τον πλούτο της, τα νιάτα και το αίμα της […] Κι όλα αυτά με το χαμόγελο, με κέφι, με τραγούδια – γιατί η Αντίσταση στην Αθήνα είχε μέσα στον ηρωισμό της το μεγαλείο να είναι χαρούμενη, να έχει χιούμορ και να τραγουδά πάντα. «Πολεμάμε και τραγουδάμε» ήταν το έμβλημα των νέων της ΕΠΟΝ.