ΣΑΛΑΜΙΝΑ ΌΛΑ ΣΤΟ ΦΩΣ : Ήθη και έθιμα που αναβιώνουν τα Θεοφάνεια

Παρασκευή, Ιανουαρίου 05, 2018

Ήθη και έθιμα που αναβιώνουν τα Θεοφάνεια

Η Ελλάδα είναι μια χώρα πλούσια σε έθιμα. Μεγάλος είναι και ο αριθμός των εθίμων για την ημέρα των Θεοφανείων. Ρουγκατσάρια, αράπηδες, καμήλες, μπαμπόγεροι, μωμόγεροι, φωταράδες είναι μερικά από τα έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και τις διονυσιακές γιορτές αλλά και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας τα οποία αναβιώνουν κάθε χρόνο τις ημέρες των Θεοφανίων.

Ρουγκατσάρια

Στη περιοχή της Θεσσαλίας ανήμερα των Θεοφανίων αναβιώνουν τα ρουγκατσάρια. Ομάδες αποτελούμενες από άτομα 10-15 ατόμων περιφέρονται μεταμφιεσμένοι από σπίτι σε σπίτι και παίρνουν την ανάλογη αμοιβή. Μερικά από τα απαραίτητα μέλη της κάθε ομάδας είναι ο γαμπρός, η νύφη (νέος μεταμφιεσμένος), ο παπάς, ο παππούς, ο γιατρός και οι «αρκουδιάρηδες». Το πέρασμα των ρουγκατσάρηδων από σπίτι σε σπίτι συνοδεύεται από εντυπωσιακό αριθμό τραγουδιών. Τα μέλη των ομάδων φορούν απαραιτήτως μάσκες που έχουν συμβολικό χαρακτήρα και αποσκοπούν στο να ξορκίσουν το κακό από την πόλη. Το ίδιο έθιμο αναβιώνει στην Καστοριά με το όνομα ραγκουτσάρια αλλά και σε χωριά της Δράμας με το όνομα ροκατζάρια.

Μπαμπούγερα

Τα Μπαμπούγερα είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εθιμικές παραδόσεις στην Καλή Βρύση της Δράμας. Το εθιμικό πλαισίωμα της θρησκευτικής γιορτής ξεκινάει το πρωί της παραμονής. Οι γυναίκες παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν προφέροντας ξορικιστικές λέξεις για να φύγουν τα καλακάντζουρα και για να μην εμφανιστούν φίδια το καλοκαίρι. Μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού των υδάτων στις 6 Ιανουαρίου τα μπαμπούγερα συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία.

Η αμφίεσή τους είναι ζωόμορφη και μέχρι πριν από λίγα χρόνια, χτυπούσαν όσους συναντούσαν για να φοβερίζουν τα καλακάντζουρα και κουβαλούσαν σε ένα σακίδιο τη στάχτη που θα σκόρπιζαν. Σήμερα, για αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων από τους αμύητους στο τοπικό έθιμο επισκέπτες, επειδή η στάχτη λέρωνε τα ρούχα, το σακίδιο είναι κενό. Ομάδες-ομάδες τα μπαμπούγερα ή χωριστά γυρίζουν τους δρόμους του χωριού κυνηγώντας όσους συναντούν και ζητώντας συμβολικά κάποιο φιλοδώρημα.

Μωμόγεροι

Το έθιμο των Μωμόγερων είναι ένα ποντιακό έθιμο που γινόταν σε περιοχές του Πόντου κατά την αρχαιότητα και διατηρείται έως τις μέρες μας. Το έθιμο είναι κατά βάση σατιρικό και συνηθίζετε κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου. Μερικές φορές το έθιμο συνεχίζεται μέχρι τον μήνα του Φεβρουαρίου. Λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης των Ποντίων, το έθιμο ήταν μια μορφή αναγνώρισης της Ελληνικής προέλευσής τους, και ένας τρόπος για να ξεχαστούν από την Τουρκική δουλεία, και τις βίαιες εξισλαμίσεις.

Το έθιμο Μωμόγεροι παραμένει ζωντανό ακόμα και σήμερα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας όπου οι Πόντιοι κατοικούν σε μεγάλους αριθμούς. Στην εβδομάδα πριν από το νέο έτος, τα άτομα ντύνονται με διάφορα κοστούμια, όπου κάθε κοστούμι συμβολίζει ένα μέρος του πολιτισμού και της λαογραφίας των Ποντίων. Η αρκούδα συμβολίζει τη δύναμη, η ηλικιωμένη γυναίκα ένα σύμβολο του παρελθόντος, η νύφη για το μέλλον, το άλογο για την ανάπτυξη, ο γιατρός για την υγεία, ο στρατιώτης για την υπεράσπιση, την αίγα (κατσίκα) για τα τρόφιμα και ο Άγιος Βασίλης συμβολίζει το νέο έτος που θα φτάσει σε μερικές μέρες. Σήμερα το έθιμο είναι περισσότερο ψυχαγωγικό, ενώ στο παρελθόν ήταν μαγικό.

Φωταράδες

Στο Παλαιόκαστρο της Χαλκιδικής τηρείται το έθιμο των φωταράδων. Ο «βασιλιάς» φορώντας το ταλαγάνι και φορτωμένος με κουδούνια ανοίγει το χορό ενώ ακολουθούν οι φωταράδες κρατώντας ξύλινα σπαθιά με στόχο να... ξυλοφορτώσουν εκείνους που θα επιδιώξουν να πάρουν το λουκάνικο που στήνεται στη μέση του χωριού.

Φούταροι

Οι Φούταροι είναι οι πρωταγωνιστές των Φώτων στον Άγιο Πρόδρομο της Χαλκιδικής. Την παραμονή των Θεοφανείων, νεαροί άντρες λένε τα κάλαντα μαζεύοντας κρέας, λουκάνικα και χρήματα και την ημέρα του Αϊ Γιαννιού (7 Ιανουαρίου) χορεύουν στην πλατεία του χωριού. Όταν κάνουν διάλειμμα από το χορό τους, τρέχουν να πάρουν από ένα ρόπαλο και όταν ξαναμπαίνουν στο χορό πετούν το ρόπαλο ψηλά σφυρίζοντας με όλη τους τη δύναμη για να σηματοδοτήσουν το τέλος του Δωδεκαημέρου.

Η στολισμένη καμήλα

Ένα άλλο έθιμα που αναβιώνει στην Χαλκιδική και συγκεκριμένα στην περιοχή της Γαλατίστας είναι ο στολισμός της καμήλας μετά τον αγιασμό των υδάτων. Άντρες μπαίνουν κάτω από το ομοίωμα μιας καμήλας, βαδίζουν ρυθμικά, χορεύουν, κουνάνε κουδούνια και τραγουδάνε.

Η στολισμένη καμήλα, πρόκειται για την αναπαράσταση ενός πραγματικού γεγονότος, που αφορά την απαγωγής μιας όμορφης κοπέλας από το γιο του Τούρκου επιτρόπου που συνέβη στα τέλη του 19ου αιώνα.

Ο αγαπημένος της όμορφης κοπέλας για να την ξαναπάρει πίσω έστησε γλέντι και για να μπει στο τούρκικο σπίτι έφτιαξε ένα ομοίωμα καμήλας κάτω από το οποίο κρύφτηκαν οι φίλοι του. Στη συνέχεια κατάφεραν να κρύψουν την κοπέλα κάτω από την καμήλα την έβγαλαν έξω από το τουρκικό σπίτι και την επομένη την στεφάνωσαν με τον αγαπημένο της, πριν προλάβουν να την ξαναπάρουν οι Τούρκοι.

Τζαμαλάρια

Στην Άρνισσα Πέλλας αναβιώνει το έθιμο των Τζαμαλαρίων. Επίκεντρό του είναι ο γάμος. Πρωταγωνιστικό ρόλο στο έθιμο έχει ένα ζιζάνιο, το "μπουμπάρι", που μπαίνει ανάμεσα στους νεόνυμφους και τους παρενοχλεί, προτείνοντάς τους άλλο ταίρι. Το έθιμο περιλαμβάνει ατελείωτο γλέντι στους δρόμους του χωριού.

Γιάλα-γιάλα

Η εορτή των Θεοφανείων γιορτάζεται με λαμπρότητα απ' όλους τους ορθοδόξους, στην Αργολίδα όμως τοπικές παραδόσεις κι έθιμα δίνουν ξεχωριστή λαμπρότητα στην γιορτή και προσελκύουν πολλούς επισκέπτες κάθε χρόνο.

Στην περιοχή της Ερμιόνης έχουμε το έθιμο του "γιάλα-γιάλα", όπου την παραμονή των Φώτων οι νέοι, κυρίως αυτοί που θα καταταγούν στο στρατό, στολίζουν τις βάρκες στο λιμάνι με κλαδιά από φοίνικες. Τη νύχτα φορώντας παραδοσιακές στολές τραγουδούν και περνούν σπίτι - σπίτι δεχόμενοι κεράσματα, φτάνοντας το πρωί στο λιμάνι όπου ανεβαίνουν στις στολισμένες βάρκες και τις κουνούν με δύναμη συνεχίζοντας το τραγούδι ''γιάλα-γιάλα'' μέχρι να γίνει ο καθαγιασμός των υδάτων, με την κατάδυση του Σταυρού και την εικόνα της Θεοτόκου στην θάλασσα που θα βουτήξουν για να τα πιάσουν.